Cümlede, eylemin nesne alabilip alamamasına ya da öznenin, eylemde
bildirilen işle ilgili olarak gösterdiği özelliğe eylem çatısı denir.
Dolayısıyla, yüklemi eylem olmayan cümlelerde çatı aranmaz.
A. Nesnesine Göre Fiiller
1. Geçişli Fiil
Nesnesi olan ya da nesne alabilen eylemlere “geçişli eylem” denir.
Nesneyi, yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne” sorularıyla bulduğumuz için, bu
sorulara cevap veren eylemler geçişlidir.
Ben bu
kitabı geçen yaz okumuştum.
Askerdeki
arkadaşıma mektup yazdım.
Bu cümlelerde “okumuştum” eylemi “bu kitabı” nesnesini, “yazdım” eylemi
“mektup” nesnesini aldığından geçişli bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerde eylemler, altı çizili nesneleri aldığı için
geçişlidir.
Topladığı
çiçekleri vazoya
yerleştirdi.
Babam,
pazar sabahları gazete alırdı.
Diploma
törenine kuzenini de davet etti.
Öğretmenimiz
derste bize fıkra anlatırdı.
Not: Geçişli
eyleme sahip olan cümlelerde kimi zaman nesne bulunmaz. Bu eylemler nesne
almasalar da geçişlidir. Önemli olan, o eylemin nesne alabilmesidir.
Öğretmen
çok güzel anlattı.
Öğretmen konuyu çok güzel
anlattı.
Bu cümlede nesne bulunmamasına rağmen, istenirse cümleye nesne
getirilebildiği için “anlatmak” eylemi geçişlidir.
2. Geçişsiz Fiil
Nesne alamayan eylemlerdir. Geçişsiz eylemler, “neyi, kimi, ne”
sorularına cevap veremez. Geçişsiz eylemlerin yüklem olduğu cümlelere dışarıdan
herhangi bir nesne getirilemez.
Onun
anlattığı fıkraya hepimiz güldük.
Babamla
hafta sonları balık tutmaya gideriz.
Bu cümlelerde yüklem olan “güldük” ve “gideriz” eylemleri nesne
alamadığı için, geçişsiz bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerde eylemler, nesne alamadıkları için
geçişsizdir.
Dün gece
televizyondaki film çok geç başladı.
Küçük
kardeşim bugün erkenden uyandı.
Geleceğe
her zaman umutla baktık.
Okul
sonrası annesine ev işlerinde yardım
ediyordu.
Not: Nesneyi
bulmak için yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne” sorularına “onu” sözcüğünü
ortak bir cevap olarak verebiliriz. Cümleyi “onu” sözcüğü ile birlikte okuyarak
cümledeki eylemin geçişli olup olmadığını kolayca anlayabiliriz.
Sabahtan
beri burada (onu) bekliyorum.
Balonu uçan
çocuk bir süre (onu) ağladı.
Bu cümlelerde nesne yoktur. Cümlelere “onu” sözcüğünü
getirdiğimizde “beklemek” eyleminin geçişli, “ağlamak” eyleminin geçişsiz
olduğunu görürüz.
Not: Türkçede
bazı eylemler yeni anlamlar kazanarak hem geçişli, hem geçişsiz olarak
kullanılabilmektedir. Bir cümledeki eylemin geçişli olup olmadığı sorulduğunda
sadece eylemi değil, cümleyi bütünüyle okumak gerekir.
Bütün gün
çarşıda boş boş gezmiş.
(geçişsiz)
Sınıfça
ilçemizdeki müzeyi gezdik.
(geçişli)
Arkadaşım
az önce buradan geçti.
(geçişsiz)
Afrikalı
atlet sporcuların hepsini geçti.
(geçişli)
Not: Geçişsiz
iken -r, -t, -tır” eklerinden uygun olanını alarak geçişli hale gelen eylemlere
oldurgan eylem denir.
Komik hareketleriyle hepimizi güldürdü.
Daha önce kullandığımız geçişsiz “gülmek” eylemine “-dür” eki
getirilerek geçişli “güldürmek” eylemi elde edilmiştir. Aşağıdaki örneklerde
geçişli ve geçişsiz eylemler bir arada verilmiştir.
Geçişsiz
Eylem Oldurgan Eylem
dolmak
dol – dur – mak
ağlamak
ağla -t – mak
düşmek
düş – ür – mek
Not: Geçişli
iken -r, -t, -tır” eklerinden uygun olanını alarak tekrar geçişli yapılan
eylemlere ettirgen eylem denir. Bu fiillerde işi, bir başkasına yaptırma anlamı
vardır.
Yaşlı kadın askerdeki oğluna mektup yazdırdı.
Daha önce kullandığımız geçişli “yazmak” eylemine “-dır” eki
getirilerek yine geçişli “yazdırmak” eylemi elde edilmiştir. Aşağıda,
geçişliyken “-r, -t, -tır” eklerinden biriyle geçişlilik derecesi artırılıp ettirgen
yapılmış eylemler verilmiştir.
Geçişli
Eylem
Ettirgen Eylem
açmak
aç – tır – mak
okudu
oku -t -tu
duymak
duy – ur – mak
B. Öznesine Göre Fiiller
Türkçede eylemler, öznenin eylemle ilgili olarak gösterdiği
özelliğe göre dörde ayrılır.
1. Etken Fiil
Yüklemde belirtilen eylemi, öznenin kendisi yapıyorsa bu tür
eylemlere “etken eylem”, özneye de “gerçek özne” denir.
Çocuk, yaramazlık yapan küçük kardeşini dövdü.
Bu cümlede “dövmek” eylemi etkendir; çünkü “dövme” işini doğrudan
özne (çocuk) gerçekleştirmektedir.
Aşağıdaki cümlelerde eylemler, altı çizili özneler tarafından
doğrudan yapıldığı için etken çatılıdır.
Babam,
evimize yeni mobilyalar almış.
Bulutlar,
ağır ağır geçti üzerimizden.
Not: Cümlede,
gizli özne, yüklemde bildirilen işi doğrudan kendisi yaptığından aynı zamanda
gerçek öznedir.
Ödevlerini bir an önce yapmalısın. (sen)
Bu cümlenin yüklemi, gizli özne olan “sen sözcüğüdür. Eylem özne
tarafından yapıldığı için, “yapmak” eylemi etkendir.
2. Edilgen Fiil
Edilgen eylemin yüklem olduğu cümlelerde özne, yüklemde bildirilen
işi yapmaz; başkasının yaptığı işten etkilenir. Edilgen eylem, “-n” ve “-l”
ekiyle türetilir ve cümleye “başkası tarafından yapılma” anlamı katar. Edilgen
eylemin yüklem olduğu cümlede özne “sözde özne” olarak adlandırılır.
Küçük kardeş, yaramazlık yaptığı için dövüldü.
Bu cümlede yükleme “Dövülen kim?” sorusunu sorarsak öznenin “küçük
kardeş” olduğunu görürüz. Ancak “-I” ekini alan “dövüldü” eylemi, özne
tarafından değil, başkası tarafından yapılmıştır. Yani burada özne, işi yapan
öğe değil; başkasının yaptığı işten etkilenen öğe durumundadır. Dolayısıyla
burada gerçek özne değil, “sözde özne” vardır.
Aşağıdaki cümleleri incelediğimizde, eylemlerin başkaları
tarafından yapıldığını, dolayısıyla bu eylemlerin edilgen çatılı olduğunu
görüyoruz.
Sınıfımıza
yeni bir başkan seçildi.
Okulumuza
yeni bilgisayarlar alınmış.
Bayram
öncesi caddeler güzelce temizlendi.
Kasabamıza
yeni parklar yapılacak.
Sınavda
birinci olan öğrenci ödüllendirildi.
Sınavı
bitirmeden çıkmamamız gerektiği söylendi.
Bu
yazarımızın yapıtları dili yalın olduğu için çok okunur.
Cadde ve
sokaklar bayraklarla süslendi.
Not: Edilgen
çatılı cümlelerde işi yapan, cümle içinde geçse bile eylem yine “edilgen”dir.
Suçlu, polis
tarafından Bursa’da
yakalandı.
Bu cümlede, “yakalanma” işinin “polis tarafından” yapıldığı
görülüyor. Ancak yükleme sorulan “Yakalanan kim?” sorusuyla,”suçlu” sözcüğünün
özne olduğunu görürüz. Dolayısıyla “yakalandı” eylemi, “-n” ekini alıp “başkası
tarafından yapılma” anlamı taşıdığı için edilgen bir eylemdir.
3. Dönüşlü Fiil
Özne, yüklemde belirtilen eylemi hem yapıyor hem de yaptığı bu
eylemden etkileniyorsa bu tür eylemlere “dönüşlü eylem” denir. Dönüşlü eylemler
de edilgen fiiller gibi “-I” ve “-n” ekiyle türetilir. Dönüşlü eylemin yüklem
olduğu cümlede “kendi kendine yapma” anlamı vardır. Dönüşlü fiillerde özne
gerçek öznedir.
Çocuk, yaptığı hata nedeniyle dövündü.
Bu cümlede öznenin (çocuk) “dövünme” işini kendisinin yaptığını ve
bu işten yine kendisinin etkilendiğini görüyoruz. Dolayısıyla cümlenin yüklemi
dönüşlü bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerini incelediğimizde, öznelerin,
yüklemde bildirilen işi “kendi kendilerine yaptıklarını ve yaptıkları işten
yine kendilerinin etkilendiklerini” görüyoruz.
Sınavı
kazandığımı duyunca çok sevindim.
Babam,
uzun yıllar çalıştığı işyerinden ayrıldı.
Sarsıntıyı
duyunca hemen telefona sarıldı.
Prova
saati yaklaşınca elbiselerini giyindi.
Dedesi
her zaman madalyasıyla övünürdü.
Not: Edilgen
eylem ve dönüşlü eylem; aynı eklerle oluşturulduğundan karıştırılabilir.
Edilgen çatılı eylemlerin öznesi sözde öznedir, yani eylemi gerçekleştiren
belli değildir. Dönüşlü fiillerin öznesi ise gerçek öznedir, yani eylemi
gerçekleştiren öznenin kendisidir.
Onu aramadığım için bana kırılmış.
Bu cümlede “kırılma” eylemini öznenin kendisi yapmış, yaptığı
işten de kendisi etkilenmiştir. Yani yüklem dönüşlü bir eylemdir.
Öğrenciler bahçedeyken sınıfın camı kırılmış.
Bu cümlede bildirilen “kırılma” eylemini öznenin kendisi değil, bir
başkası yapmıştır. Dolayısıyla eylem edilgen çatılıdır.
4. İşteş Fiil
Yapılması için birden fazla öznenin gerektiği eylemlerdir, işteş
çatılı eylemler “-ş” ekini alır. Bazı fiiller ise kök olarak “-ş” ile bitmiştir
ve işteş özellik gösterir.
Çocuk, arkadaşıyla yok yere dövüştü.
Bu cümlede “dövüştü” eylemi, “-ş” ekini aldığı ve birden fazla
kişi tarafından yapılmayı gerektirdiği için işteş bir eylemdir, işteş
eylemlerde özne tekil bile olsa yüklemde bildirilen iş, birden fazla kişiyi
gerektirir.
İşteş eylemler, öznelerin işi yapma durumuna göre ikiye ayrılır:
a. Karşılıklı İşteş Fiil:
Özneleri bir işi karşılıklı olarak yapan işteş eylemlerdir.
Ünlü yazarla geçen yıl bir kitap fuarında tanıştık.
Bu cümlede iki kişinin karşılıklı olarak birbirini tanıması
anlatıldığı için “tanışmak” eylemi karşılıklı işteş bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri, karşılıklı işteş eylemlerdir.
Toplantıda
yeni projeyi uzun uzun tartıştık.
Onunla en
son geçen ay görüşmüştüm.
Yurtdışındaki
arkadaşımla birkaç yıl mektuplaştık.
Yıllar
sonra gördüğüm arkadaşımla hasretle kucaklaştık.
Kazandığımız
parayı akşamüstü paylaştık.
Not: Bazı
eylemlerde “-ş” eki kalıplaştığı için sözcükten ayrılmaz. Gerçekleştirilmesi
için birden fazla kişi gerektiren yani anlamca işteşlik taşıyan bu eylemler de
işteş eylemdir.
İki
dargın arkadaş bu bayramda barıştı.
Gençliğinde
okul takımında güreşirmiş.
b. Birlikte İşteş Fiil:
Aynı işi hep birlikte yapma anlamı taşıyan işteş eylemlerdir.
Öğretmenin anlattığı fıkraya bütün sınıf gülüştü.
Bu cümlede, eylem, bir işi karşılıklı olarak yapma değil; hep
birlikte yapma anlamı taşıdığı için “gülüşmek” eylemi birlikte işteş bir
eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri, birlikte işteş eylemdir.
Park
görevlisini gören çocuklar sağa sola kaçıştı.
Yırtıcı
kuşlar köyümüzün üzerinde uçuşuyordu.
Çocuklar
heyecanla denize koşuştular.
Hepimiz
küçücük bir odaya doluştuk.
Yolcular
havalimanında bekleşiyordu.
Herkes
yeni arabanın başına üşüştü.
Not: Bazı
eylemler, aldığı ek nedeniyle işteş gibi gözükse de tek başına
yapılabildiğinden işteş değildir. Cümlede özne birden çok bile olsa, iş bir
kişi tarafından gerçekleştirilebiliyorsa o eylem işteş değildir.
Yolcular trene zor yetişti.
Bu cümlede “yetişmek” eylemi, birden fazla özne almasına rağmen
işteş değildir. Çünkü bu eylemde bildirilen iş, bir kişi tarafından da
yapılabilir. Aşağıdaki cümlelerde eylemler, bir kişi tarafından da
yapılabildiği için işteş çatılı değildir.
Yorucu
bir günün sonunda dağa ulaştık.
Otobüsten
iner inmez kalabalığa karıştı.
Aylarca
bu sınav için çalıştı.
Uzun süre
geçmesine rağmen buraya alışamadı.
Fiil Çatısıyla İlgili Cümle İncelemeleri
Çocukların
boyları bu yıl çok uzamış.
Öznesine
göre: Etken eylem Nesnesine göre: Geçişsiz eylem
Onunla
yarın buluşmak üzere sözleştik.
Öznesine
göre: İşteş eylem Nesnesine göre: Geçişsiz eylem
50aso ru
1. Gemimiz açıkta demirlemişti.
Yolcuları karaya çıkarmak
I
için bir
sandal kalabalığı etrafımızda kaynaşıyordu. Biz
II
annem,
dadım ve iki aylık kardeşimle bir sandala binip
karaya
doğru yollandık. Fakat bu denizde yol almak pek
III
güç
oluyordu. Denizin dibi acayip bitkilerle dolu bir
IV
ormana
benziyordu.
V
Yukarıdaki parçada numaralanmış eylemlerden hangi
ikisi "dönüşlü" eylemdir?
A) I. ile
II. B) II. ile III. C) III. ile IV.
D) IV. ile
V. E) I. ile V.
2. Zeyno, hıçkırıklarını
sıklaştırıyordu; bu bir kriz
I
başlangıcıydı.
Hemen hasta bakıcıyı çağırttım, bayılmak
II III
üzere olan
çocuğu revire kaldırttım. Orada gözlerimden
IV
yaşlar
akarak hasta bakıcıya yardım ettim.
V
Yukarıdaki parçada numaralanmış yüklemlerin hangi
ikisinde "eylemi bir başkasına yaptırma" anlamı vardır?
A) I. ile
II. B) II. ile III. C) III. ile IV.
D) IV. ile
V. E) I. ile IV.
3. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi geçişsiz bir
eylemdir?
A)
Sessizce alıyorlar benden habersiz
B) Gecenin
geç saatinde işimden dönüyorum
C) Gördüm
zifir sarısı dükkân vitrinlerinde
D)
Şeytanca bulur fosforlu camları akşamları
E) Bir
devrin neşesini taşıyor gözlerin
4. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi işteş çatılı
bir eylemdir?
A) Bayram
gelir kanlı kinli barışır.
B)
Sanatçılar bize güzel anlar yaşattı.
C) Kuru
Kadı'nın iri parlak gözleri yaşardı.
D) Üç
şanlı harbin arşa asılmış silâhlan
E) Ne kara
günlerde doğurmuş anam
5. Dedem bir gün hastalandı, eve doktor
getirdiler, birkaç
I II
gün sonra
da ağırlaştı, annem telâş ve üzüntü içinde
III
ona canla
başla bakıyordu, bütün gereksinimlerini
IV
karşılıyordu.
V
Yukarıdaki cümlede numaralanmış eylemlerden
hangi ikisi "dönüşlü"dür?
A) I. ile
II. B) II. ile III. C) III. ile IV.
D) I. ile
III. E) III. ile V.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemi bir başkasına
yaptırma anlamı vardır?
A)
Gazeteyi çoğunlukla o okurdu, bazen de bana okuturdu.
B)
Gazetedeki tefrika romanlar çok hoşuma giderdi.
C)
Hayatımın ilk büyük acısını da Acıbadem'deki köşkte
tatmıştım.
D)
Anneciğim oyuncak bebek yapmak konusunda da
gerçek bir
sanatkârdı.
E) Yaptığı
oyuncak bebekleri görenler bayılırdı onlara.
7. Aşağıdakilerden hangisinde özne-yüklem ilişkisi
diğerlerinden farklıdır?
A) Olayın
bilincinde olmadığı da söylenebilirdi.
B) Böyle
sonuçlanacağını hiç düşünmemişti.
C)
Politika yeteneğini veya yeteneksizliğini örtüyordu.
D) Başına
gelen ufak tefek gençlik belalarını da savmıştı.
E) Her
düşü, her atılımı hamur gibi yoğuruyordu.
8. Geçişsiz bir eylem -dır, -r, -t
eklerinden biri getirilerek
geçişli
hale getirilir. Buna oldurgan eylem denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi bu kurala
uygun bir eylemdir?
A) Hakkını
böyle ciddi ciddi arayışı göğsümü kabarttı.
B) Hem
kendi hem de arkadaşları saat dokuz buçukta
geldiler.
C) Son
evini de çocuklarına danışmadan kendisi yaptırdı.
D) Bahçe
duvarının köşesine küçük bir pencere açtırdı.
E) O
öfkeyle gidip evin cephesini kırmızıya boyattı.
9. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi edilgen
çatılı bir eylemdir?
A) Mevlânı
seversen unutma beni
B) Cennet
gülü gibi seni koklarım
C)
Alnımıza kara yazı yazıldı.
D)
Etrafını bütün dikenler almış
E) Vardım
eşiğine yüzümü sürdüm.
10. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi dönüşlü bir
eylemdir?
A)
Adımlarının sesini duydum dün akşam
B) Demin
bir çayır kuşu havalandı gölden
C)
Ağlamaklı bir gün ışığı girdi odama
D) Bakamam
incecik dere yoluna bugün
E) Geçmiş
uygarlıklara örnek diye gösterilir.
11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde özne - yüklem İlişkisi
diğerlerinden farklıdır?
A) Sivas
ellerinde sazım çalınır
B)
Çamlıbeller bölük bölük bölünür.
C) Yâr
için yüce dağlar bile delinir.
D)
Yüreciğim yarık yarık yarılır.
E) Birkaç
balta darbesiyle koca ağaç devrilir.
12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem edilgen çatılı
bir eylemdir?
A) Bir
bankın üstünde bulunur ölüsü
B)
Kıvranır kapının eşiğinde evin kedisi
C)
Cümbüşlü karşı kaldırımlarda kaybolur çocuk
D) Devirir
mutfakta hırçın patileriyle süt şişelerini
E) Çöpleri
karıştırır yeni kimliğiyle, anılarını kirletir.
13. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi dönüşlü bir
eylemdir?
A) Zamanla
güzelleşir hatıralar insanda
B)
Karanlık gecede yâre bakılmaz
C) Ufacık
taşlarla bina yapılmaz
D) Hep
güzel şeyler geçsin içinden
E) Etrafı
okşuyor mayısın taze rüzgârı
14. Sabaha bıraksaydı, kör olurmuş
gözleri Musa'nın, ilâçlar
sürüldü,
bantlandı gözleri. Yirmi dört saat açılmayacak.
I II III
İyileşti
Musa'nın gözleri. Ne ki kuşkulandığım için
IV
bağışlanmadım.
V
Yukarıdaki parçada numaralanmış eylemlerden hangisi,
özne - yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden
farklıdır?
A) I. B)
II. C) III. D) IV. E) V.
15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklem geçişli bir
eylem olduğu halde nesne kullanılmamıştır?
A) Herkes
odamda merakla bekliyordu.
B) Ancak,
kurul beni görevden alabilir.
C) İlk
toplantıda sizi görevden alacağına inanıyorum.
D)
Makamında beni güler yüzle karşıladı.
E) Ben
burada kendi ekibimle çalışacağım.
16. Aşağıdaki cümlelerin/dizelerin hangisinde özneyüklem
ilişkisi diğerlerinden farklıdır?
A)
Çocukların sessizliği dikkatimi çekti.
B) Gece
sessizliği yayılır semtin her yerine.
C) Yıkmış
ufkunda durup karşı koyan her şeddi.
D) Esen
rüzgârlara sen neşeni ver.
E) Görüyor
varlığının bir yere toplandığını
17. (I) Karahisarlı, bir vücut
hareketiyle teli ileriye doğru
bırakmıştı.
(II) Abdurrahman hızla bir yarım sağ döndü.
(III)
Arkadaşı Salih'i müthiş bir tekme ile denize yuvarladı.
(IV)
Kendisi de ağzından kanlar boşanarak iskelenin
üzerine
düştü. (V) Salih yüzme bilmediği için on dakika
içinde
boğuldu.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisinin
yüklemi "dönüşlü" bir eylemdir?
A) I. B)
II. C) III. D) IV. E) V.
18. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi edilgen
çatılı bir eylemdir?
A)
Babayiğit, insanları yenen değil, öfkesini yenendir.
B) Baba
çocuğunu sıkı bir terbiye altında yetiştirir.
C) İngiliz
süvarilerini kovalarken ayağından vurulmuştu.
D) Bir
zamanlar krallardan tâç aldık biz bu topraklarda
E)
Gölgesinde koyunlar otlayan badem ağaçlarının altından
geçtiler.
19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne–yüklem ilişkisi
diğerlerinden farklıdır?
A) Genç
kadın dar bir sokağın başında ondan ayrıldı.
B) Onun
için de sanki yalnız sesten ve musikiden kurmuştu.
C) Bütün
çocukluğu bir kuş kafesi gibi bu ney sesleri
içinde
geçmişti.
D)
Başlarının üstünde bir sokak feneri, büyük bir çınarı
sanki
içinden aydınlatıyordu.
E) Bir
daha buluşup buluşamayacaklarını sormadığına
pişmandı.
20. Aşağıdaki dizelerin/cümlelerin hangisinde özneyüklem
ilişkisi diğerlerinden farklıdır?
A) Şimşek
gibi bir semte atıldık yedi koldan
B) Yüz
atlı birden öne atıldık.
C) Beyazıt
Camii, tohum gibi, İstanbul’un bereketli toprağına
atılmıştı.
D) Kız
kardeşi edalı bir tavırla hemen öne atıldı.
E) Babam
da o yıllarda iş hayatına atıldı.
21. (I) Birbirlerinin varlığına sarılmış
yürüyorlardı. (II) Biraz
sonra genç
kadının ayağı bir taşa takıldı. (III) Delikanlı,
genç
kadının koluna girdi. (IV) Solda dar bir sokağa saptılar.
(V) Sonra
küçük bir yokuş çıktılar.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerden hangisi,
özne-yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden
farklıdır?
A) I. B)
II. C) III. D) IV. E) V.
22. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi edilgen bir fiildir?
A)
Babasının parasını yiyen bir mirasyedi gibi görülmüştü.
B) Ailede
kendisine pek iyi gözle bakmıyorlardı.
C) Sonra
avukat olarak, doğduğu kente dönmüştü.
D) Sabır
ve zahmetlerinin yemişini bir bir devşiriyordu.
E) Şehrin
tanınmış ailelerinden birinin kızıyla evlenmişti.
23. En ufak bir serüveni bile
abartılıyor, pire deve yapılıyor,
I II
ağızdan
ağıza, kulaktan kulağa yayılıyordu.
III
Altı çizili fiiller için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) I. ve
II. edilgen, III. dönüşlüdür.
B) II. ve
III. dönüşlü, I. edilgendir.
C) Üçü de
dönüşlüdür.
D) Üçü de
edilgendir.
E) I. ve
III. geçişli, II. geçişsizdir.
24. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem "geçişsiz" bir
eylemdir?
A) Fırat
kenarına serdim postumu
B) Yeni
bildim düşman ile dostumu
C) Açık
koyun mezarımın üstünü
D)
Düşünürüm bir çocuk türküsü söyleyerek
E) Dünya
sanki onun üstünde duruyor.
25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem "edilgen"
çatılı bir eylem değildir?
A)
Kendisine daima üst görevler verilmiş
B) Mesele
üst komisyonda ele alınmış
C) Evlilik
karşılıklı fedakârlık üstüne kurulur.
D) İyi
insan daima sözünün üstüne gelir.
E) Yaşamak
için insanüstü bir gayret gösterildi.
26. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem "geçişsiz" bir
eylemdir?
A) Ben
Nüzhet'in kahkahalarından ürkerim.
B) Gördüm
deniz dedikleri bin başlı ejderi
C)
Geceleyin bir ses böler uykumu
D)
Arıyorum yıllar var ki ben onu
E) Bir
güzel şarkı söylüyor rüzgâr
27. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem "dönüşlü" bir
eylemdir?
A) Bizi mi
arıyorlar güzelim kalabalıkta
B) Bir
özleme, bir sevgiye ilkbaharda kapıldım
C) Düğün
dernek sonra da davul çaldırdım
D) Rüzgâr
kanatlı bir değirmendin, beni öğüttün
E) Bir
bahar bahçesine dönmüşsün sevdiğim.
28. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem işteş çatılı bir
eylemdir?
A) Sonsuz
bir sevginin gamsız dünyasındayım.
B) Bütün
sevdiklerim hülyamı paylaşır.
C) Ölüm
bir korkudur ki karışmış havaya
D)
Neredeyse varlığımız duman olup uçmuş
E) İşte
gözlerimizde bu suyun derinliği var.
29. (I) Her yıl öykü inceleme yarışmaları
düzenleniyor. (II)
Yayın
evleri daha çok öykü kitapları yayımlıyor, (III) Öykü
ödüllerinin
sayısı her geçen gün artıyor. (IV) Sık sık
öykü
günleri yapılıyor. (V) Türk öyküsündeki bu hareketlilik
Özel
Sayı'mıza da yansıdı.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangi
ikisinde yüklemler edilgen çatılı eylemdir?
A) I. ve
II. B) II. ve III. C) III. ve IV.
D) I. ve
IV. E) III. ve V.
30. Biri boğularak, kanı akıtılmadan
soyluca öldürüldü, diğeri
I II III
yakıldı.
Bir kediyi dövdüler, ince söğüt dallarıyla.
IV V
Yukarıdaki parçada numaralanmış sözcüklerden
hangisi "edilgenlik yapım eki" almamıştır?
A) I. B)
II. C) III. D) IV. E) V.
31. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem "dönüşlü" bir
eylemdir?
A) Bittim,
tükendim dostlar, cidden yoruldum.
B) İnanın
yalnızlığımda kendimi buldum.
C)
Öylesine koşmalar uzaklarda kaldı şimdi.
D)
Istırabın da, hüznün de gelir tümü insana
E) Tattım
bengi sularını, kana kana geldim
32. Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem İlişkisi
bakımından diğerlerinden farklıdır?
A) Her iki
taraftan da olumlu cevaplar alındı.
B) Oda,
alçı bloklarla ortasından ikiye bölündü.
C)
Gelişimi kutlamak için büyük törenler düzenlendi.
D)
içindeki aşk ateşi yeniden alevlendi o gün.
E) Sohbet
hırkası son defa giyilmişti bu akşam.
33. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi geçişli bir
eylem olduğu halde cümlede nesne kullanılmamıştır?
A) Ayrılık
her yanımda pusuda bekliyor.
B) Çılgın
dere gibi akıyorum sağa sola.
C) Sessiz
yaşlar dökerek acı acı inliyordu.
D) Böyle
günlerde yanında kimseyi istemiyordu.
E) O artık
kimseyle hiçbir konuyu konuşmuyordu.
34. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem "dönüşlü
çatılı" bir eylemdir?
A) Orada
bulunan herkes bir anda irkildi.
B) Kentte
son derece gizemli bir ev görmüştük.
C)
Neredeyse tutarsız bir biçimde konuşmaya başladı.
D) Önce
birbirlerine baktılar, sonra da konuştular.
E)
Konuşmasına yabancı dilden sözcükler de katıyordu.
35. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem "edilgen
çatılı" bir eylemdir?
A) Olayla
ilgili her şeyi anlatmam gerektiğini söyledi.
B) Genç
adam, ağzımı açmama fırsat vermeden atıldı.
C)
Bakışlarından, konuşmamam gerektiğini anlatan bir
yalvarma
okunuyordu.
D)
Yapacağın her şey bizim için büyük bir önem taşıyordu.
E) Nasıl
olduğunu anlayamadan kendimi odanın dışında
buldum.
36. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi "geçişsiz"
bir eylemdir?
A)
"Gel, demekten kurtar beni" demişti dostuna
B) Can
evinden vurmuştu aşk sultanı, Mevlâna’yı.
C) Köpürüp
coşan gazellerle, yüreğinin acısını haykırıyordu.
D)
Konya'dan ayrıldığını da kimse görmemişti.
E) Üstelik
kimseyle görüşmesine de izin vermiyordu.
37. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem "dönüşlü"
bir eylemdir?
A) Aşk
filinin hortumunu bana döndür
B) Bir
fırsatını bulup ona açıl artık.
C) Canım,
baykuş gibi bekliyor viranelerde
D)
Hayranlık sırrıyla gizler bütün olanları
E) Eve
geldiğinden kimsenin haberi olmamıştı.
38. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem "geçişsiz"
bir eylemdir?
A) Yaprak
yaprak mavi gökleri süsleyeceğim.
B)
Döndükçe bu cehennemi söndüreceğim.
C) Bir
nefeslik beklemeye gücüm kalmamıştır.
D) Zaman,
nefret tohumlarını körüklüyordu.
E)
Canımızdan, kanımızdan ayırdın bizi, ölüm!
39. (I) Ona eski, budala bir ezgiyi
çaldığını söylemiştim. (II)
Müzik,
yolun karşısındaki bir plâkçı dükkânından geliyordu.
(III) Daha
önce hiç bu kadar güzel bir müzik duymamıştım.
(IV) Ezgi
tüm benliğimi kaplamıştı. (V) Bir süre
dinlendikten
sonra oradan ayrıldım.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerden hangisinin
yüklemi dönüşlü çatılı bir eylemdir?
A) I. B)
II. C) III. D) IV. E) V.
40. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi "edilgen"
çatılı bir eylemdir?
A) Şehri
bir baştan bir başa koştu.
B) Acı
haberi bütün Kayseri’ye duyurdu.
C)
Gerçekler âlemine yolcu edildi o gün.
D) Yolcuyu
son yolculuğuna uğurlamıştı.
E)
Gerçekle sahteyi bir bakışta anlıyordu.
41. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi "geçişli"
bir eylem değildir?
A) Yepyeni
bir dünyanın kapısını aralamıştı.
B) Ama
halk böyle yorumlanmıyordu olanları.
C) Evinin
kapısını da kapatmıştı dostlarına
D) Kürsüyü
çevreleyen öğrencilerini de bırakmıştı.
E)
Yüzümüze bile bakmıyor artık o bizim.
42. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yüklem edilgen
çatılı bir eylem değildir?
A) Bu
yazıların bir bölümü, ölüm yıldönümleri vesile
edilerek
yazılmıştır.
B) Birkaç
kişinin portresi yeri geldiği için çizilmiştir.
C) Bazı
kişiler, birkaç yazıda farklı özellikleriyle tekrar
edilmiştir.
D) Bu
okullar, daha yüksek bir meslek okulu için hazırlık
sınıfları
olarak düşünülmüştür.
E)
Avrupa'da ticarethaneler âdeta bir müze gibi hayatiyetlerini
korurlar.
43. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemi başkasına
yaptırma anlamı vardır?
A)
Ekmeğini şehre gidip gelen balıkçılara getirtiyordu.
B) Evden
ayrıldıktan sonra tam yedi sene eve dönmedi.
C) Adayı,
Karadenizli gırgır balıkçılarıyla doldurmuştu.
D) Fındık
Ali'den her akşam bir fasıl dayak yerdim.
E) Bir
akşamüstü içime garip bir pişmanlık çökmüştü.
44. (I) Kimi zaman yanıyor, (II) kimi zaman
da üşüyordu. (III)
Sonra,
sedirdeki mindere uzandı. (IV) Başı yine dönmeye
başlamıştı.
(V) Bir ara dalar gibi oldu.
Numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi dönüşlü
bir fiildir?
A) I. B)
II. C) III. D) IV. E) V.
45. Bardakları her zamanki yerine koydu.
Dışarı çıktı.
I II
Komşu
kadınları evin taş holünde ikindileri toplanır,
III
biraz
konuşurlardı. Komşulara seslendi.
IV V
Numaralanmış fiillerden hangi ikisi dönüşlüdür?
A) I. ve
II. B) II. ve III. C) III. ve IV.
D) IV. ve
V. E) III. ve V.
46. Aşağıdakilerden hangisi nesne-yüklem ilişkisi batanından
diğerlerinden farklıdır?
A) Kentin
kapısından çıkarken bir ses duydu.
B)
Çocuklarını ve komşularını da çağırdı.
C)
Parmaklarıyla sana başkalarını işaret edecekti.
D)
Kimseden yardım istemeden çocuklarını bugünlere
getirdi.
E) Hayata,
fakir bir köylü çocuğu olarak başlamıştı.
47. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi dönüşlü bir
fiildir?
A) Araba,
yaylardan kurulu bir devi andırıyordu.
B)
Umutsuzluk tekrar kendini gösterdi.
C) Sonra
yine aynı canavar kimliğine bürünüyordu.
D) Sanki
canavarın ağzından ateşler çıkıyordu.
E) Kamyon
büyük bir hızla üzerine geliyordu.
48. Oturduğumuz büyük köşkün demir
kapıları ardına kadar
açılmış,
bakımsız bahçe temizlenmiş, çift mermer
I II
merdivenler
pırıl pırıl parlatılmıştı.
III
Yukarıdaki cümlede altı çizili eylemlerin çatısı için
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) I. ve
III. eylemler edilgen, II. eylem dönüşlüdür.
B)
Eylemlerin üçü de dönüşlüdür.
C)
Eylemlerin üçü de edilgendir.
D)
Eylemlerin üçü de geçişlidir.
E)
Eylemlerin üçü de etkendir.
49. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi dönüşlü
çatılı bir eylemdir?
A) Amcam,
babamı andıkça gözyaşları ak sakalına süzülürdü.
B) Annem
ince, zarif parmağını önümüzdeki kitapta ince
uzun bir
çizginin üzerine koydu.
C)
"Yavrumun yavrusu, Aynullah'ımın yadigârı" diye
beni
bağrına basardı.
D) Şimdi
işte, dünya yüzünde en çok sevdiğim iki insan
karşımdaydı.
E) Benim
yüzümden hafif bir tartışmaya tutuşmuşlardı.
50. Bana da yeşil ipekli üzerine enli
kurdeleli muhteşem bir
elbise
diktirmişlerdi. Saçlarımı kıvırmışlar, dalga dalga
I II
omuzlarıma
dökmüşlerdi. Bana bir de "Hürriyet" şiiri
III
ezberletmişlerdi;
babam gelirken merdiven sahanlığına
IV
çıkıp
söyleyecektim.
V
Yukarıdaki parçada numaralanmış eylemlerin hangi
ikisinde "eylemi başkasına yaptırma" anlamı vardır?
A) I. ile
III. B) I. ile IV. C) III. ile IV.
D) IV. ile V. E) II. ile III.
CEVAPLARI?
YanıtlaSil