22 Nisan 2014 Salı

Fiil çatı ve 50 soru (cevapalarıyla)

Cümlede, eylemin nesne alabilip alamamasına ya da öznenin, eylemde bildirilen işle ilgili olarak gösterdiği özelliğe eylem çatısı denir. Dolayısıyla, yüklemi eylem olmayan cümlelerde çatı aranmaz.
A. Nesnesine Göre Fiiller
1. Geçişli Fiil
Nesnesi olan ya da nesne alabilen eylemlere “geçişli eylem” denir. Nesneyi, yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne” sorularıyla bulduğumuz için, bu sorulara cevap veren eylemler geçişlidir.
Ben bu kitabı geçen yaz okumuştum.
Askerdeki arkadaşıma mektup yazdım.
Bu cümlelerde “okumuştum” eylemi “bu kitabı” nesnesini, “yazdım” eylemi “mektup” nesnesini aldığından geçişli bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerde eylemler, altı çizili nesneleri aldığı için geçişlidir.
Topladığı çiçekleri vazoya yerleştirdi.
Babam, pazar sabahları gazete alırdı.
Diploma törenine kuzenini de davet etti.
Öğretmenimiz derste bize fıkra anlatırdı.
Not: Geçişli eyleme sahip olan cümlelerde kimi zaman nesne bulunmaz. Bu eylemler nesne almasalar da geçişlidir. Önemli olan, o eylemin nesne alabilmesidir.
Öğretmen çok güzel anlattı.
Öğretmen konuyu çok güzel anlattı.
Bu cümlede nesne bulunmamasına rağmen, istenirse cümleye nesne getirilebildiği için “anlatmak” eylemi geçişlidir.
2. Geçişsiz Fiil
Nesne alamayan eylemlerdir. Geçişsiz eylemler, “neyi, kimi, ne” sorularına cevap veremez. Geçişsiz eylemlerin yüklem olduğu cümlelere dışarıdan herhangi bir nesne getirilemez.
Onun anlattığı fıkraya hepimiz güldük.
Babamla hafta sonları balık tutmaya gideriz.
Bu cümlelerde yüklem olan “güldük” ve “gideriz” eylemleri nesne alamadığı için, geçişsiz bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerde eylemler, nesne alamadıkları için geçişsizdir.
Dün gece televizyondaki film çok geç başladı.
Küçük kardeşim bugün erkenden uyandı.
Geleceğe her zaman umutla baktık.
Okul sonrası annesine ev işlerinde yardım ediyordu.
Not: Nesneyi bulmak için yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne” sorularına “onu” sözcüğünü ortak bir cevap olarak verebiliriz. Cümleyi “onu” sözcüğü ile birlikte okuyarak cümledeki eylemin geçişli olup olmadığını kolayca anlayabiliriz.
Sabahtan beri burada (onu) bekliyorum.
Balonu uçan çocuk bir süre (onu) ağladı.
Bu cümlelerde nesne yoktur. Cümlelere “onu” sözcüğünü getirdiğimizde “beklemek” eyleminin geçişli, “ağlamak” eyleminin geçişsiz olduğunu görürüz.
Not: Türkçede bazı eylemler yeni anlamlar kazanarak hem geçişli, hem geçişsiz olarak kullanılabilmektedir. Bir cümledeki eylemin geçişli olup olmadığı sorulduğunda sadece eylemi değil, cümleyi bütünüyle okumak gerekir.
Bütün gün çarşıda boş boş gezmiş. (geçişsiz)
Sınıfça ilçemizdeki müzeyi gezdik. (geçişli)
Arkadaşım az önce buradan geçti. (geçişsiz)
Afrikalı atlet sporcuların hepsini geçti. (geçişli)
Not: Geçişsiz iken -r, -t, -tır” eklerinden uygun olanını alarak geçişli hale gelen eylemlere oldurgan eylem denir.
Komik hareketleriyle hepimizi güldürdü.
Daha önce kullandığımız geçişsiz “gülmek” eylemine “-dür” eki getirilerek geçişli “güldürmek” eylemi elde edilmiştir. Aşağıdaki örneklerde geçişli ve geçişsiz eylemler bir arada verilmiştir.
Geçişsiz Eylem           Oldurgan Eylem
dolmak                        dol – dur – mak
ağlamak                      ağla -t – mak
düşmek                       düş – ür – mek
Not: Geçişli iken -r, -t, -tır” eklerinden uygun olanını alarak tekrar geçişli yapılan eylemlere ettirgen eylem denir. Bu fiillerde işi, bir başkasına yaptırma anlamı vardır.
Yaşlı kadın askerdeki oğluna mektup yazdırdı.
Daha önce kullandığımız geçişli “yazmak” eylemine “-dır” eki getirilerek yine geçişli “yazdırmak” eylemi elde edilmiştir. Aşağıda, geçişliyken “-r, -t, -tır” eklerinden biriyle geçişlilik derecesi artırılıp ettirgen yapılmış eylemler verilmiştir.
Geçişli Eylem             Ettirgen Eylem
açmak                         aç – tır – mak
okudu                          oku -t -tu
duymak                       duy – ur – mak
B. Öznesine Göre Fiiller
Türkçede eylemler, öznenin eylemle ilgili olarak gösterdiği özelliğe göre dörde ayrılır.
1. Etken Fiil
Yüklemde belirtilen eylemi, öznenin kendisi yapıyorsa bu tür eylemlere “etken eylem”, özneye de “gerçek özne” denir.
Çocuk, yaramazlık yapan küçük kardeşini dövdü.
Bu cümlede “dövmek” eylemi etkendir; çünkü “dövme” işini doğrudan özne (çocuk) gerçekleştirmektedir.
Aşağıdaki cümlelerde eylemler, altı çizili özneler tarafından doğrudan yapıldığı için etken çatılıdır.
Babam, evimize yeni mobilyalar almış.
Bulutlar, ağır ağır geçti üzerimizden.
Not: Cümlede, gizli özne, yüklemde bildirilen işi doğrudan kendisi yaptığından aynı zamanda gerçek öznedir.
Ödevlerini bir an önce yapmalısın. (sen)
Bu cümlenin yüklemi, gizli özne olan “sen sözcüğüdür. Eylem özne tarafından yapıldığı için, “yapmak” eylemi etkendir.
2. Edilgen Fiil
Edilgen eylemin yüklem olduğu cümlelerde özne, yüklemde bildirilen işi yapmaz; başkasının yaptığı işten etkilenir. Edilgen eylem, “-n” ve “-l” ekiyle türetilir ve cümleye “başkası tarafından yapılma” anlamı katar. Edilgen eylemin yüklem olduğu cümlede özne “sözde özne” olarak adlandırılır.
Küçük kardeş, yaramazlık yaptığı için dövüldü.
Bu cümlede yükleme “Dövülen kim?” sorusunu sorarsak öznenin “küçük kardeş” olduğunu görürüz. Ancak “-I” ekini alan “dövüldü” eylemi, özne tarafından değil, başkası tarafından yapılmıştır. Yani burada özne, işi yapan öğe değil; başkasının yaptığı işten etkilenen öğe durumundadır. Dolayısıyla burada gerçek özne değil, “sözde özne” vardır.
Aşağıdaki cümleleri incelediğimizde, eylemlerin başkaları tarafından yapıldığını, dolayısıyla bu eylemlerin edilgen çatılı olduğunu görüyoruz.
Sınıfımıza yeni bir başkan seçildi.
Okulumuza yeni bilgisayarlar alınmış.
Bayram öncesi caddeler güzelce temizlendi.
Kasabamıza yeni parklar yapılacak.
Sınavda birinci olan öğrenci ödüllendirildi.
Sınavı bitirmeden çıkmamamız gerektiği söylendi.
Bu yazarımızın yapıtları dili yalın olduğu için çok okunur.
Cadde ve sokaklar bayraklarla süslendi.
Not: Edilgen çatılı cümlelerde işi yapan, cümle içinde geçse bile eylem yine “edilgen”dir.
Suçlu, polis tarafından Bursa’da yakalandı.
Bu cümlede, “yakalanma” işinin “polis tarafından” yapıldığı görülüyor. Ancak yükleme sorulan “Yakalanan kim?” sorusuyla,”suçlu” sözcüğünün özne olduğunu görürüz. Dolayısıyla “yakalandı” eylemi, “-n” ekini alıp “başkası tarafından yapılma” anlamı taşıdığı için edilgen bir eylemdir.
3. Dönüşlü Fiil
Özne, yüklemde belirtilen eylemi hem yapıyor hem de yaptığı bu eylemden etkileniyorsa bu tür eylemlere “dönüşlü eylem” denir. Dönüşlü eylemler de edilgen fiiller gibi “-I” ve “-n” ekiyle türetilir. Dönüşlü eylemin yüklem olduğu cümlede “kendi kendine yapma” anlamı vardır. Dönüşlü fiillerde özne gerçek öznedir.
Çocuk, yaptığı hata nedeniyle dövündü.
Bu cümlede öznenin (çocuk) “dövünme” işini kendisinin yaptığını ve bu işten yine kendisinin etkilendiğini görüyoruz. Dolayısıyla cümlenin yüklemi dönüşlü bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerini incelediğimizde, öznelerin, yüklemde bildirilen işi “kendi kendilerine yaptıklarını ve yaptıkları işten yine kendilerinin etkilendiklerini” görüyoruz.
Sınavı kazandığımı duyunca çok sevindim.
Babam, uzun yıllar çalıştığı işyerinden ayrıldı.
Sarsıntıyı duyunca hemen telefona sarıldı.
Prova saati yaklaşınca elbiselerini giyindi.
Dedesi her zaman madalyasıyla övünürdü.
Not: Edilgen eylem ve dönüşlü eylem; aynı eklerle oluşturulduğundan karıştırılabilir. Edilgen çatılı eylemlerin öznesi sözde öznedir, yani eylemi gerçekleştiren belli değildir. Dönüşlü fiillerin öznesi ise gerçek öznedir, yani eylemi gerçekleştiren öznenin kendisidir.
Onu aramadığım için bana kırılmış.
Bu cümlede “kırılma” eylemini öznenin kendisi yapmış, yaptığı işten de kendisi etkilenmiştir. Yani yüklem dönüşlü bir eylemdir.
Öğrenciler bahçedeyken sınıfın camı kırılmış.
Bu cümlede bildirilen “kırılma” eylemini öznenin kendisi değil, bir başkası yapmıştır. Dolayısıyla eylem edilgen çatılıdır.
4. İşteş Fiil
Yapılması için birden fazla öznenin gerektiği eylemlerdir, işteş çatılı eylemler “-ş” ekini alır. Bazı fiiller ise kök olarak “-ş” ile bitmiştir ve işteş özellik gösterir.
Çocuk, arkadaşıyla yok yere dövüştü.
Bu cümlede “dövüştü” eylemi, “-ş” ekini aldığı ve birden fazla kişi tarafından yapılmayı gerektirdiği için işteş bir eylemdir, işteş eylemlerde özne tekil bile olsa yüklemde bildirilen iş, birden fazla kişiyi gerektirir.
İşteş eylemler, öznelerin işi yapma durumuna göre ikiye ayrılır:
a. Karşılıklı İşteş Fiil:
Özneleri bir işi karşılıklı olarak yapan işteş eylemlerdir.
Ünlü yazarla geçen yıl bir kitap fuarında tanıştık.
Bu cümlede iki kişinin karşılıklı olarak birbirini tanıması anlatıldığı için “tanışmak” eylemi karşılıklı işteş bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri, karşılıklı işteş eylemlerdir.
Toplantıda yeni projeyi uzun uzun tartıştık.
Onunla en son geçen ay görüşmüştüm.
Yurtdışındaki arkadaşımla birkaç yıl mektuplaştık.
Yıllar sonra gördüğüm arkadaşımla hasretle kucaklaştık.
Kazandığımız parayı akşamüstü paylaştık.
Not: Bazı eylemlerde “-ş” eki kalıplaştığı için sözcükten ayrılmaz. Gerçekleştirilmesi için birden fazla kişi gerektiren yani anlamca işteşlik taşıyan bu eylemler de işteş eylemdir.
İki dargın arkadaş bu bayramda barıştı.
Gençliğinde okul takımında güreşirmiş.
b. Birlikte İşteş Fiil:
Aynı işi hep birlikte yapma anlamı taşıyan işteş eylemlerdir.
Öğretmenin anlattığı fıkraya bütün sınıf gülüştü.
Bu cümlede, eylem, bir işi karşılıklı olarak yapma değil; hep birlikte yapma anlamı taşıdığı için “gülüşmek” eylemi birlikte işteş bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri, birlikte işteş eylemdir.
Park görevlisini gören çocuklar sağa sola kaçıştı.
Yırtıcı kuşlar köyümüzün üzerinde uçuşuyordu.
Çocuklar heyecanla denize koşuştular.
Hepimiz küçücük bir odaya doluştuk.
Yolcular havalimanında bekleşiyordu.
Herkes yeni arabanın başına üşüştü.
Not: Bazı eylemler, aldığı ek nedeniyle işteş gibi gözükse de tek başına yapılabildiğinden işteş değildir. Cümlede özne birden çok bile olsa, iş bir kişi tarafından gerçekleştirilebiliyorsa o eylem işteş değildir.
Yolcular trene zor yetişti.
Bu cümlede “yetişmek” eylemi, birden fazla özne almasına rağmen işteş değildir. Çünkü bu eylemde bildirilen iş, bir kişi tarafından da yapılabilir. Aşağıdaki cümlelerde eylemler, bir kişi tarafından da yapılabildiği için işteş çatılı değildir.
Yorucu bir günün sonunda dağa ulaştık.
Otobüsten iner inmez kalabalığa karıştı.
Aylarca bu sınav için çalıştı.
Uzun süre geçmesine rağmen buraya alışamadı.
Fiil Çatısıyla İlgili Cümle İncelemeleri
Çocukların boyları bu yıl çok uzamış.
Öznesine göre: Etken eylem Nesnesine göre: Geçişsiz eylem

Onunla yarın buluşmak üzere sözleştik.
Öznesine göre: İşteş eylem Nesnesine göre: Geçişsiz eylem

50aso ru
1. Gemimiz açıkta demirlemişti. Yolcuları karaya çıkarmak
I
için bir sandal kalabalığı etrafımızda kaynaşıyordu. Biz
II
annem, dadım ve iki aylık kardeşimle bir sandala binip
karaya doğru yollandık. Fakat bu denizde yol almak pek
III
güç oluyordu. Denizin dibi acayip bitkilerle dolu bir
IV
ormana benziyordu.
V
Yukarıdaki parçada numaralanmış eylemlerden hangi
ikisi "dönüşlü" eylemdir?
A) I. ile II. B) II. ile III. C) III. ile IV.
D) IV. ile V. E) I. ile V.
2. Zeyno, hıçkırıklarını sıklaştırıyordu; bu bir kriz
I
başlangıcıydı. Hemen hasta bakıcıyı çağırttım, bayılmak
II III
üzere olan çocuğu revire kaldırttım. Orada gözlerimden
IV
yaşlar akarak hasta bakıcıya yardım ettim.
V
Yukarıdaki parçada numaralanmış yüklemlerin hangi
ikisinde "eylemi bir başkasına yaptırma" anlamı vardır?
A) I. ile II. B) II. ile III. C) III. ile IV.
D) IV. ile V. E) I. ile IV.
3. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi geçişsiz bir
eylemdir?
A) Sessizce alıyorlar benden habersiz
B) Gecenin geç saatinde işimden dönüyorum
C) Gördüm zifir sarısı dükkân vitrinlerinde
D) Şeytanca bulur fosforlu camları akşamları
E) Bir devrin neşesini taşıyor gözlerin
4. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi işteş çatılı
bir eylemdir?
A) Bayram gelir kanlı kinli barışır.
B) Sanatçılar bize güzel anlar yaşattı.
C) Kuru Kadı'nın iri parlak gözleri yaşardı.
D) Üç şanlı harbin arşa asılmış silâhlan
E) Ne kara günlerde doğurmuş anam
5. Dedem bir gün hastalandı, eve doktor getirdiler, birkaç
I II
gün sonra da ağırlaştı, annem telâş ve üzüntü içinde
III
ona canla başla bakıyordu, bütün gereksinimlerini
IV
karşılıyordu.
V
Yukarıdaki cümlede numaralanmış eylemlerden
hangi ikisi "dönüşlü"dür?
A) I. ile II. B) II. ile III. C) III. ile IV.
D) I. ile III. E) III. ile V.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemi bir başkasına
yaptırma anlamı vardır?
A) Gazeteyi çoğunlukla o okurdu, bazen de bana okuturdu.
B) Gazetedeki tefrika romanlar çok hoşuma giderdi.
C) Hayatımın ilk büyük acısını da Acıbadem'deki köşkte
tatmıştım.
D) Anneciğim oyuncak bebek yapmak konusunda da
gerçek bir sanatkârdı.
E) Yaptığı oyuncak bebekleri görenler bayılırdı onlara.
7. Aşağıdakilerden hangisinde özne-yüklem ilişkisi
diğerlerinden farklıdır?
A) Olayın bilincinde olmadığı da söylenebilirdi.
B) Böyle sonuçlanacağını hiç düşünmemişti.
C) Politika yeteneğini veya yeteneksizliğini örtüyordu.
D) Başına gelen ufak tefek gençlik belalarını da savmıştı.
E) Her düşü, her atılımı hamur gibi yoğuruyordu.
8. Geçişsiz bir eylem -dır, -r, -t eklerinden biri getirilerek
geçişli hale getirilir. Buna oldurgan eylem denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi bu kurala
uygun bir eylemdir?
A) Hakkını böyle ciddi ciddi arayışı göğsümü kabarttı.
B) Hem kendi hem de arkadaşları saat dokuz buçukta
geldiler.
C) Son evini de çocuklarına danışmadan kendisi yaptırdı.
D) Bahçe duvarının köşesine küçük bir pencere açtırdı.
E) O öfkeyle gidip evin cephesini kırmızıya boyattı.
9. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi edilgen
çatılı bir eylemdir?
A) Mevlânı seversen unutma beni
B) Cennet gülü gibi seni koklarım
C) Alnımıza kara yazı yazıldı.
D) Etrafını bütün dikenler almış
E) Vardım eşiğine yüzümü sürdüm.
10. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi dönüşlü bir
eylemdir?
A) Adımlarının sesini duydum dün akşam
B) Demin bir çayır kuşu havalandı gölden
C) Ağlamaklı bir gün ışığı girdi odama
D) Bakamam incecik dere yoluna bugün
E) Geçmiş uygarlıklara örnek diye gösterilir.
11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde özne - yüklem İlişkisi
diğerlerinden farklıdır?
A) Sivas ellerinde sazım çalınır
B) Çamlıbeller bölük bölük bölünür.
C) Yâr için yüce dağlar bile delinir.
D) Yüreciğim yarık yarık yarılır.
E) Birkaç balta darbesiyle koca ağaç devrilir.
12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem edilgen çatılı
bir eylemdir?
A) Bir bankın üstünde bulunur ölüsü
B) Kıvranır kapının eşiğinde evin kedisi
C) Cümbüşlü karşı kaldırımlarda kaybolur çocuk
D) Devirir mutfakta hırçın patileriyle süt şişelerini
E) Çöpleri karıştırır yeni kimliğiyle, anılarını kirletir.
13. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi dönüşlü bir
eylemdir?
A) Zamanla güzelleşir hatıralar insanda
B) Karanlık gecede yâre bakılmaz
C) Ufacık taşlarla bina yapılmaz
D) Hep güzel şeyler geçsin içinden
E) Etrafı okşuyor mayısın taze rüzgârı
14. Sabaha bıraksaydı, kör olurmuş gözleri Musa'nın, ilâçlar
sürüldü, bantlandı gözleri. Yirmi dört saat açılmayacak.
I II III
İyileşti Musa'nın gözleri. Ne ki kuşkulandığım için
IV
bağışlanmadım.
V
Yukarıdaki parçada numaralanmış eylemlerden hangisi,
özne - yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden
farklıdır?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklem geçişli bir
eylem olduğu halde nesne kullanılmamıştır?
A) Herkes odamda merakla bekliyordu.
B) Ancak, kurul beni görevden alabilir.
C) İlk toplantıda sizi görevden alacağına inanıyorum.
D) Makamında beni güler yüzle karşıladı.
E) Ben burada kendi ekibimle çalışacağım.
16. Aşağıdaki cümlelerin/dizelerin hangisinde özneyüklem
ilişkisi diğerlerinden farklıdır?
A) Çocukların sessizliği dikkatimi çekti.
B) Gece sessizliği yayılır semtin her yerine.
C) Yıkmış ufkunda durup karşı koyan her şeddi.
D) Esen rüzgârlara sen neşeni ver.
E) Görüyor varlığının bir yere toplandığını
17. (I) Karahisarlı, bir vücut hareketiyle teli ileriye doğru
bırakmıştı. (II) Abdurrahman hızla bir yarım sağ döndü.
(III) Arkadaşı Salih'i müthiş bir tekme ile denize yuvarladı.
(IV) Kendisi de ağzından kanlar boşanarak iskelenin
üzerine düştü. (V) Salih yüzme bilmediği için on dakika
içinde boğuldu.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisinin
yüklemi "dönüşlü" bir eylemdir?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
18. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi edilgen
çatılı bir eylemdir?
A) Babayiğit, insanları yenen değil, öfkesini yenendir.
B) Baba çocuğunu sıkı bir terbiye altında yetiştirir.
C) İngiliz süvarilerini kovalarken ayağından vurulmuştu.
D) Bir zamanlar krallardan tâç aldık biz bu topraklarda
E) Gölgesinde koyunlar otlayan badem ağaçlarının altından
geçtiler.
19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne–yüklem ilişkisi
diğerlerinden farklıdır?
A) Genç kadın dar bir sokağın başında ondan ayrıldı.
B) Onun için de sanki yalnız sesten ve musikiden kurmuştu.
C) Bütün çocukluğu bir kuş kafesi gibi bu ney sesleri
içinde geçmişti.
D) Başlarının üstünde bir sokak feneri, büyük bir çınarı
sanki içinden aydınlatıyordu.
E) Bir daha buluşup buluşamayacaklarını sormadığına
pişmandı.
20. Aşağıdaki dizelerin/cümlelerin hangisinde özneyüklem
ilişkisi diğerlerinden farklıdır?
A) Şimşek gibi bir semte atıldık yedi koldan
B) Yüz atlı birden öne atıldık.
C) Beyazıt Camii, tohum gibi, İstanbul’un bereketli toprağına
atılmıştı.
D) Kız kardeşi edalı bir tavırla hemen öne atıldı.
E) Babam da o yıllarda iş hayatına atıldı.
21. (I) Birbirlerinin varlığına sarılmış yürüyorlardı. (II) Biraz
sonra genç kadının ayağı bir taşa takıldı. (III) Delikanlı,
genç kadının koluna girdi. (IV) Solda dar bir sokağa saptılar.
(V) Sonra küçük bir yokuş çıktılar.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerden hangisi,
özne-yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden
farklıdır?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
22. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi edilgen bir fiildir?
A) Babasının parasını yiyen bir mirasyedi gibi görülmüştü.
B) Ailede kendisine pek iyi gözle bakmıyorlardı.
C) Sonra avukat olarak, doğduğu kente dönmüştü.
D) Sabır ve zahmetlerinin yemişini bir bir devşiriyordu.
E) Şehrin tanınmış ailelerinden birinin kızıyla evlenmişti.
23. En ufak bir serüveni bile abartılıyor, pire deve yapılıyor,
I II
ağızdan ağıza, kulaktan kulağa yayılıyordu.
III
Altı çizili fiiller için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) I. ve II. edilgen, III. dönüşlüdür.
B) II. ve III. dönüşlü, I. edilgendir.
C) Üçü de dönüşlüdür.
D) Üçü de edilgendir.
E) I. ve III. geçişli, II. geçişsizdir.
24. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem "geçişsiz" bir
eylemdir?
A) Fırat kenarına serdim postumu
B) Yeni bildim düşman ile dostumu
C) Açık koyun mezarımın üstünü
D) Düşünürüm bir çocuk türküsü söyleyerek
E) Dünya sanki onun üstünde duruyor.
25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem "edilgen"
çatılı bir eylem değildir?
A) Kendisine daima üst görevler verilmiş
B) Mesele üst komisyonda ele alınmış
C) Evlilik karşılıklı fedakârlık üstüne kurulur.
D) İyi insan daima sözünün üstüne gelir.
E) Yaşamak için insanüstü bir gayret gösterildi.
26. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem "geçişsiz" bir
eylemdir?
A) Ben Nüzhet'in kahkahalarından ürkerim.
B) Gördüm deniz dedikleri bin başlı ejderi
C) Geceleyin bir ses böler uykumu
D) Arıyorum yıllar var ki ben onu
E) Bir güzel şarkı söylüyor rüzgâr
27. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem "dönüşlü" bir
eylemdir?
A) Bizi mi arıyorlar güzelim kalabalıkta
B) Bir özleme, bir sevgiye ilkbaharda kapıldım
C) Düğün dernek sonra da davul çaldırdım
D) Rüzgâr kanatlı bir değirmendin, beni öğüttün
E) Bir bahar bahçesine dönmüşsün sevdiğim.
28. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem işteş çatılı bir
eylemdir?
A) Sonsuz bir sevginin gamsız dünyasındayım.
B) Bütün sevdiklerim hülyamı paylaşır.
C) Ölüm bir korkudur ki karışmış havaya
D) Neredeyse varlığımız duman olup uçmuş
E) İşte gözlerimizde bu suyun derinliği var.
29. (I) Her yıl öykü inceleme yarışmaları düzenleniyor. (II)
Yayın evleri daha çok öykü kitapları yayımlıyor, (III) Öykü
ödüllerinin sayısı her geçen gün artıyor. (IV) Sık sık
öykü günleri yapılıyor. (V) Türk öyküsündeki bu hareketlilik
Özel Sayı'mıza da yansıdı.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangi
ikisinde yüklemler edilgen çatılı eylemdir?
A) I. ve II. B) II. ve III. C) III. ve IV.
D) I. ve IV. E) III. ve V.
30. Biri boğularak, kanı akıtılmadan soyluca öldürüldü, diğeri
I II III
yakıldı. Bir kediyi dövdüler, ince söğüt dallarıyla.
IV V
Yukarıdaki parçada numaralanmış sözcüklerden
hangisi "edilgenlik yapım eki" almamıştır?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
31. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem "dönüşlü" bir
eylemdir?
A) Bittim, tükendim dostlar, cidden yoruldum.
B) İnanın yalnızlığımda kendimi buldum.
C) Öylesine koşmalar uzaklarda kaldı şimdi.
D) Istırabın da, hüznün de gelir tümü insana
E) Tattım bengi sularını, kana kana geldim
32. Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem İlişkisi
bakımından diğerlerinden farklıdır?
A) Her iki taraftan da olumlu cevaplar alındı.
B) Oda, alçı bloklarla ortasından ikiye bölündü.
C) Gelişimi kutlamak için büyük törenler düzenlendi.
D) içindeki aşk ateşi yeniden alevlendi o gün.
E) Sohbet hırkası son defa giyilmişti bu akşam.
33. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi geçişli bir
eylem olduğu halde cümlede nesne kullanılmamıştır?
A) Ayrılık her yanımda pusuda bekliyor.
B) Çılgın dere gibi akıyorum sağa sola.
C) Sessiz yaşlar dökerek acı acı inliyordu.
D) Böyle günlerde yanında kimseyi istemiyordu.
E) O artık kimseyle hiçbir konuyu konuşmuyordu.
34. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem "dönüşlü
çatılı" bir eylemdir?
A) Orada bulunan herkes bir anda irkildi.
B) Kentte son derece gizemli bir ev görmüştük.
C) Neredeyse tutarsız bir biçimde konuşmaya başladı.
D) Önce birbirlerine baktılar, sonra da konuştular.
E) Konuşmasına yabancı dilden sözcükler de katıyordu.
35. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem "edilgen
çatılı" bir eylemdir?
A) Olayla ilgili her şeyi anlatmam gerektiğini söyledi.
B) Genç adam, ağzımı açmama fırsat vermeden atıldı.
C) Bakışlarından, konuşmamam gerektiğini anlatan bir
yalvarma okunuyordu.
D) Yapacağın her şey bizim için büyük bir önem taşıyordu.
E) Nasıl olduğunu anlayamadan kendimi odanın dışında
buldum.
36. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi "geçişsiz"
bir eylemdir?
A) "Gel, demekten kurtar beni" demişti dostuna
B) Can evinden vurmuştu aşk sultanı, Mevlâna’yı.
C) Köpürüp coşan gazellerle, yüreğinin acısını haykırıyordu.
D) Konya'dan ayrıldığını da kimse görmemişti.
E) Üstelik kimseyle görüşmesine de izin vermiyordu.
37. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem "dönüşlü"
bir eylemdir?
A) Aşk filinin hortumunu bana döndür
B) Bir fırsatını bulup ona açıl artık.
C) Canım, baykuş gibi bekliyor viranelerde
D) Hayranlık sırrıyla gizler bütün olanları
E) Eve geldiğinden kimsenin haberi olmamıştı.
38. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem "geçişsiz"
bir eylemdir?
A) Yaprak yaprak mavi gökleri süsleyeceğim.
B) Döndükçe bu cehennemi söndüreceğim.
C) Bir nefeslik beklemeye gücüm kalmamıştır.
D) Zaman, nefret tohumlarını körüklüyordu.
E) Canımızdan, kanımızdan ayırdın bizi, ölüm!
39. (I) Ona eski, budala bir ezgiyi çaldığını söylemiştim. (II)
Müzik, yolun karşısındaki bir plâkçı dükkânından geliyordu.
(III) Daha önce hiç bu kadar güzel bir müzik duymamıştım.
(IV) Ezgi tüm benliğimi kaplamıştı. (V) Bir süre
dinlendikten sonra oradan ayrıldım.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerden hangisinin
yüklemi dönüşlü çatılı bir eylemdir?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
40. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi "edilgen"
çatılı bir eylemdir?
A) Şehri bir baştan bir başa koştu.
B) Acı haberi bütün Kayseri’ye duyurdu.
C) Gerçekler âlemine yolcu edildi o gün.
D) Yolcuyu son yolculuğuna uğurlamıştı.
E) Gerçekle sahteyi bir bakışta anlıyordu.
41. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi "geçişli"
bir eylem değildir?
A) Yepyeni bir dünyanın kapısını aralamıştı.
B) Ama halk böyle yorumlanmıyordu olanları.
C) Evinin kapısını da kapatmıştı dostlarına
D) Kürsüyü çevreleyen öğrencilerini de bırakmıştı.
E) Yüzümüze bile bakmıyor artık o bizim.
42. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yüklem edilgen
çatılı bir eylem değildir?
A) Bu yazıların bir bölümü, ölüm yıldönümleri vesile
edilerek yazılmıştır.
B) Birkaç kişinin portresi yeri geldiği için çizilmiştir.
C) Bazı kişiler, birkaç yazıda farklı özellikleriyle tekrar
edilmiştir.
D) Bu okullar, daha yüksek bir meslek okulu için hazırlık
sınıfları olarak düşünülmüştür.
E) Avrupa'da ticarethaneler âdeta bir müze gibi hayatiyetlerini
korurlar.
43. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemi başkasına
yaptırma anlamı vardır?
A) Ekmeğini şehre gidip gelen balıkçılara getirtiyordu.
B) Evden ayrıldıktan sonra tam yedi sene eve dönmedi.
C) Adayı, Karadenizli gırgır balıkçılarıyla doldurmuştu.
D) Fındık Ali'den her akşam bir fasıl dayak yerdim.
E) Bir akşamüstü içime garip bir pişmanlık çökmüştü.
44. (I) Kimi zaman yanıyor, (II) kimi zaman da üşüyordu. (III)
Sonra, sedirdeki mindere uzandı. (IV) Başı yine dönmeye
başlamıştı. (V) Bir ara dalar gibi oldu.
Numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi dönüşlü
bir fiildir?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
45. Bardakları her zamanki yerine koydu. Dışarı çıktı.
I II
Komşu kadınları evin taş holünde ikindileri toplanır,
III
biraz konuşurlardı. Komşulara seslendi.
IV V
Numaralanmış fiillerden hangi ikisi dönüşlüdür?
A) I. ve II. B) II. ve III. C) III. ve IV.
D) IV. ve V. E) III. ve V.
46. Aşağıdakilerden hangisi nesne-yüklem ilişkisi batanından
diğerlerinden farklıdır?
A) Kentin kapısından çıkarken bir ses duydu.
B) Çocuklarını ve komşularını da çağırdı.
C) Parmaklarıyla sana başkalarını işaret edecekti.
D) Kimseden yardım istemeden çocuklarını bugünlere
getirdi.
E) Hayata, fakir bir köylü çocuğu olarak başlamıştı.
47. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi dönüşlü bir
fiildir?
A) Araba, yaylardan kurulu bir devi andırıyordu.
B) Umutsuzluk tekrar kendini gösterdi.
C) Sonra yine aynı canavar kimliğine bürünüyordu.
D) Sanki canavarın ağzından ateşler çıkıyordu.
E) Kamyon büyük bir hızla üzerine geliyordu.
48. Oturduğumuz büyük köşkün demir kapıları ardına kadar
açılmış, bakımsız bahçe temizlenmiş, çift mermer
I II
merdivenler pırıl pırıl parlatılmıştı.
III
Yukarıdaki cümlede altı çizili eylemlerin çatısı için
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) I. ve III. eylemler edilgen, II. eylem dönüşlüdür.
B) Eylemlerin üçü de dönüşlüdür.
C) Eylemlerin üçü de edilgendir.
D) Eylemlerin üçü de geçişlidir.
E) Eylemlerin üçü de etkendir.
49. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi dönüşlü
çatılı bir eylemdir?
A) Amcam, babamı andıkça gözyaşları ak sakalına süzülürdü.
B) Annem ince, zarif parmağını önümüzdeki kitapta ince
uzun bir çizginin üzerine koydu.
C) "Yavrumun yavrusu, Aynullah'ımın yadigârı" diye
beni bağrına basardı.
D) Şimdi işte, dünya yüzünde en çok sevdiğim iki insan
karşımdaydı.
E) Benim yüzümden hafif bir tartışmaya tutuşmuşlardı.
50. Bana da yeşil ipekli üzerine enli kurdeleli muhteşem bir
elbise diktirmişlerdi. Saçlarımı kıvırmışlar, dalga dalga
I II
omuzlarıma dökmüşlerdi. Bana bir de "Hürriyet" şiiri
III
ezberletmişlerdi; babam gelirken merdiven sahanlığına
IV
çıkıp söyleyecektim.
V
Yukarıdaki parçada numaralanmış eylemlerin hangi
ikisinde "eylemi başkasına yaptırma" anlamı vardır?
A) I. ile III. B) I. ile IV. C) III. ile IV.

D) IV. ile V. E) II. ile III.

1 yorum: